Һуғыш ғәрәсәте аша үткәндәр

Ағымдағы йылдың ғинуар айы аҙағында илдә Сталинград һуғышында Еңеүҙең 75 йыллығы билдәләнде. Совет ғәскәрҙәренең ошо һуғышта еңеүенән һуң Бөйөк Ватан һуғышында тамырҙан һынылыш башлана. Һуңынан, шул уҡ 1943 йылдың йәйендә, Курск дуғаһында ла икенсе хәл иткес алыш була, бынан һуң Совет ғәскәрҙәре тулыһынса һөжүмгә күсә. Әммә көнбайышҡа хәрәкәт иткәндә уларҙың юлында ғәйәт ҙур ҡаршылыҡ - Днепр йылғаһы була. Йылғаның уң яҡ ярында уларҙы ныҡлы ҡоралланған дошман көтә. Бында Гитлер командованиеһы, Днепрҙы һуңғы сик булараҡ, Совет ғәскәрҙәрен туҡтатырға иҫәп тота. Әммә беҙҙең ғәскәрҙәр дошмандың Днепрҙа фронтты тотороҡлау планын емереп һәм Украинаның уң яҡ ярын азат итеү өсөн шарттар булдырып, ҙур тырышлыҡ менән ошо бөйөк алышта еңеү яулай. Днепр өсөн көрәш 1943 йылдың август аҙағында башланып декабрь башында тамамлана. Ошо һәм башҡа бик күп алыштарҙа стәрлебаштар ҙа ҡатнаша.

Күпме йылдар үтһә лә, ошо эпизод һаман хәтерҙә. 1991 йылдың майында редакцияға минең кабинетыма Стәрлебаш ауылынан фронтсы Шамил Сәйфуллин (әле мәрхүм) килеп инде. Килеүенең сәбәбен тыйнаҡ ҡына аңлатты. Бик ҡыҙыҡлы әңгәмә килеп сыҡты. Быға тиклем бер йыл элек беҙҙең район гәзитендә «Ҡайҙа һеҙ, ветерандар!» тигән ҡыҫҡа мәҡәлә баҫылып сыҡҡайны. Унда Киев өлкәһенең Кагарлык районында «Букрин плацдармы геройҙары» музейы булдырылыуы тураһында яҙылғайны. Музей экспозицияһында 1943 йылдың көҙөндә Днепр ярында алыш күрһәтелә, ошо алыштарҙа ҡатнашыусылар тураһында материалдар йыйыла. Артабан музейҙың Букрин плацдармы ветерандарын эҙләүен дауам итеүе тураһында ла әйтелә.

- Һүҙ минең фронт юлы башланған урындар тураһында бара, - тине шул саҡ Шамил Сами улы. - Мин дә ошо һуғыштарҙа ҡатнаштым, тип уларға хат яҙҙым. Күпмелер ваҡыттан ҙур булмаған бандероль алдым, унда 9-сы мехкорпустың күкрәккә таға торған билдәһен һәм ошо корпустың элекке командиры Советтар Союзы Геройы К.Малыгиндың «В центре боевого порядка» тигән китабын һалғандар ине. Ошо урындарға саҡырып яҙған хат та бар ине, әммә ниндәйҙер сәбәптәр буйынса унда бара алманым.

Шамил Сәйфуллинды армияға 1943 йылдың ғинуарында алалар. Уға ул саҡта 17 йәш ярым була. Пехота училищеһына ебәрәләр. Әммә тулы курсты тамамларға тура килмәй. Тәүҙә хәрби подразделениеларҙы яңынан формалаштырыу барған Тула эргәһенә ебәрәләр. Бынан Днепрға оҙаталар. Шулай итеп ул һуғыштың иң ҡыҙыу нөктәһенә эләгә тип әйтергә лә була.

Уларҙың батальоны ошо урында төп төркөмдә беренселәрҙән булып уң яҡ ярға сыға һәм тәүлектән ашыу оборона тота. Аҙаҡтан икенсе урынға күсәләр. Букрин плацдармын алып ошонан һөжүмгә күсергә ниәтләйҙәр. Бик күп һалдат башын һала.

Мин бында ҡайһы бер яҡташтарым менән бергә булдым, - тип һөйләне Шамил Сами улы. - Букрин плацдармында алыштарҙа Айҙарәленән Минияр Исламов, Стәрлебаштан Минебай Фәйзуллин, Мөхәмәтгәрәй Ғайсиндар ҡатнашты. Алыштар араһында Минияр Исламов менән күрештем. Бик күп нимә тураһында һөйләштек. Беҙ төрлө роталарҙа инек, ә бер нисә көндән Миниярҙың һәләк булыуын белдем.

Шамил Сәйфуллин өс алыштан һуң «Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнә.

Әйткәндәй, «1941-1945 йылғы Бөйөк Ватан һуғышы. Ваҡиғалар. Кешеләр, документтар» тарихи белешмәлә (Китап 1990-сы йылда сыҡты) шундай юлдар бар: «22 сентябрь. Воронеж фронтының уң яғы һәм үҙәге ғәскәрҙәре Днепрҙың уң яҡ ярында Ржищев һәм Великий Букрин (Букрин плацдармы) ҡалалары райондарында плацдармды алды».

1943 йылда Днепрҙы төрлө урындарҙа аша сығалар. Паром, кәмә, һал һәм хатта тимер мискәләр һәм башҡа саралар ҡулланыла. Шундай ҡеүәтле ҡаршылыҡ аша сығып, уң яҡ плацдармдарҙы тотоу өсөн иң ауыр алыштар була. Һалдаттар ғәйәт ҙур батырлыҡ һәм ҡыйыулыҡ күрһәтә. Һуғыштар ни тиклем ҡаты һәм ҡан ҡойғос булыуы тураһында шундай факт та һөйләй: 11633 Советтар Союзы Геройының 2438е ошо награданы тап Днепр аша сыҡҡан өсөн ала.

Беҙҙең райондан Абдулла Шәнгәрәй улы Әхмәтов та шулар иҫәбендә. Минең уның тураһында яҙған очеркым ағымдағы йылдың 1 майында гәзиттә баҫылып сыҡты, шуға күрә ҡабатлап һөйләп тормайым.

Икенсе Советтар Союзы Геройыбыҙ Сафа Хөзәм улы Хәсәнов та Днепрҙағы батырлығы өсөн ошо исемгә лайыҡ була. Ә был былайыраҡ була. 1943 йылдың 22 сентябре төнөндә кесе лейтенант Хәсәновтың взводы һәм тағы бер взвод Гомель өлкәһенең Брагин районы Нивки ауылы районында кәмә һәм һалдарҙа Днепр аша сыға. Ошо плацдармды алып, төп көстәр килгәнсе уны тоторға тигән бойороҡ була. Десантсылар «теш-тырнаҡтары менән йәбешеп уны тота». Атака оборонала көслө алыштар менән алмашына, бында һәр һалдатҡа унау өсөн һуғышырға тура килә. Шулай итеп бер нисә сәғәт батырҙарса көрәшәләр. Беҙҙең башҡа частар ошо урынды йылғанан сыҡҡансы ике взводтан 30 кеше, йәғни составтың яртыһы ғына иҫән ҡала. Яралылар ҙа була.

Стәрлебаш ауылынан Сәйет Әхмәт улы Фәтҡуллин шулай тип хәтерләй:

- Нимә йөҙә шуны ҡулланып беҙ шунда уҡ Днепр аша сыға башланыҡ. Дошман йылғаны артиллерия һәм пулемет утында тотто, һауанан бомба ташланы. Беҙҙең һалдаттарҙың батырлығы бөйөк. Әммә Днепр һыуында һәм плацдармдарҙы алғанда уларҙың күптәре башын һалды. Уларға мәңгелек дан!

Ҡабыҡҡыуыш ауылынан Рамазан Исламғол улы Ишембәтовҡа йылғаны һалда сығырға тура килә. Әммә һал һал инде, унда тиҙ йөҙөп булмай. Өҫтәүенә, таҡта киҫәктәре һәм хатта сапер көрәктәре менән ишәләр. Дошман уларға миномет, пулемет аша ут яуҙыра. Юғалтыуҙар була. Әммә шулай ҙа ярға сығып, һуғышҡа инәләр.

Ә Түбәнге Ибрай ауылынан Миңлеғәли Ғөбәйҙулла улы Абдуллин шуларҙы хәтерләй. Төн. Кәмәләрҙә йылғаның уртаһына тиерлек барып еттек, шул саҡ немец туптары һәм пулеметтары ут асты (күрәһең, дошман уларҙы барыбер күреп ҡала). Ут фонтанынан һәм йөҙҙәрсә ярсыҡтарҙан йылға ҡайнағандай булды. «Шәберәк!», - тип ҡысҡыралар ишкәкселәргә.

Йәнә өҙөклөктәр. Йәнәшәләге кәмә һыу аҫтына китә. Һәм бына, ниһайәт, яр. Төн булыуға ҡарамаҫтан, десантсылар бик ҡыҙыу һәм ҡаты һуғыша.

Ибраҡай ауылына Ғатаулла Хәлиулла Хөббөтдинов иптәштәре менән ҡоралдарын паромда сығыра һәм уң яҡ ярҙа батырҙарса һуғыша.

Сәйет Фәтҡуллин, Рамазан Ишембәтов, Миңлеғәли Абдуллин, Ғатаулла Хөббөтдинов Днепрҙы аша сыҡҡан өсөн, тиңдәшле рәүештә, Ҡыҙыл Йондоҙ, III дәрәжә Дан, II дәрәжә Ватан һуғышы ордендары менән бүләкләнәләр.

Инженер-сапер батальондары һалдаттарына ла бик ауырға тура килә. Айырыуса, танк, артиллерияларҙы сығарыу өсөн күпер төҙөгәндә. Сөнки барыһын да бик тиҙ эшләргә кәрәк була. Гомель өлкәһендә ошондай ҡоролмалар төҙөүҙә Тәтербаш ауылынан Николай Степанович Павлов та ҡатнаша. «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы менән бүләкләнә.

Ҡасандыр әңгәмәләшергә тура килгәндәр тураһында яҙам (С.Хәсәновтан тыш). Шулай уҡ Йәшергән ауылынан Насибулла Ғәбиҙулла улы Ғәбиҙуллин, Хәйбулла Төхвәт улы Вәлиев, Вәлиша Абдулла улы Ғәббәсов (Айтуған ауылынан), Яңы Ҡалҡаш ауылынан Мырҙабай Минебай улы Күсәрбаев, Хәлекәйҙән Хәйернас Заһиҙулла улы Әсфәндийәров, Тәтер-Арыҫландан Миңлеғәли Әһлиулла улы Шәрипов, Барисовка ауылынан Дмитрий Иосифович Бәширов, Булаж ауылынан Михаил Иванович Галаганов, Стәрлебаштан Сәхиулла Хәйрулла улы Ғиззәтуллин, Ғәбделхәй Лоҡман улы Шәрипов, Новоивановка ауылынан Иван Сергеевич Глазков, Радионовка ауылынан Петр Павлович Рогов, Йәлембәттән Ғәндәлип Рәхимҡол улы Исхаҡовтарҙың да Днепрҙа алышта ҡатнашыуын беләм. Әммә ысынында ошо һуғышта ҡатнашҡан стәрлебаштар күпкә күберәк булған, әлбиттә. Дөрөҫөн генә хәҙер белеп тә бөтөп булмай. Әммә ошо алышта бик күп яҡташтарыбыҙҙың һәләк булыуы көн кеүек асыҡ.

Днепрҙан һуң алыштар ауыр булыуға ҡарамаҫтан, беҙҙең ғәскәрҙәребеҙ дошманды ҡыуыуын дауам итә. Украина, Белоруссия ерҙәре, Молдавия, Балтика буйы азат ителә. Миллиондарса Совет һалдаты иҫәбендә стәрлебаштар ҙа батырҙарса алыша.

Румыния, Болгария, Польша, Чехословакия, Австрия - барлыҡ ошо илдәрҙә Совет һалдаттары, шул иҫәптән стәрлебаштар ҙа хәрби азат итеү миссияһы менән була. Бик күп яҡташтарыбыҙ Германияға, Берлиндың үҙенә тиклем барып етә. Һәр һалдат - фронтсының ҡыйыу образы киләсәк быуындың хәтерендә мәңгелеккә һаҡланһын ине.

Читайте нас:

Газета зарегистрирована (ПИ №ТУ 02-01461 от 05.10.2015 г.) в Управлении Федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Республике Башкортостан.

УЧРЕДИТЕЛИ: Агентство по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан, Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».

Телефон

8 (34739) 22356

Электрон почта

[email protected]

Адресы

453830, Республика Башкортостан, c. Стерлибашево,ул. Карла Маркса, 102.

Реклама хеҙмәте

8 (34739) 22354

Редакция

8 (34739) 22353

Ҡабул итеү бүлмәһе

8 (34739) 22353

Хеҙмәттәшлек

8 (34739) 22378

Кадрҙар бүлеге

8 (34739) 22354