Бер кем дә, бер нимә лә онотолмаған

Күп милләтле халҡыбыҙҙың ҡатын-ҡыҙҙары ир-егеттәр, балалар һәм ҡарт-ҡоролар менән бергә һуғыш йылдарының ауыр михнәттәрен үҙ иңдәрендә татый. Улар тылда Еңеүҙе яҡынайтып ҡына ҡалмаған, хатта фронт һыҙығында медик, осоусы, снайпер, ПВО бүлектәрендә - элемтәсе, разведчик, шофер, типограф, репортер, хатта танкист һәм артиллерист булған, йәйәүле ғәскәрҙәрҙә хеҙмәт иткән. Ҡатын-ҡыҙҙар подпольела партизандар хәрәкәтенә ҡаршы әүҙем эш алып барған.

Тыныс ваҡытта ҡыҙҙарҙың береһе лә уларҙы ниндәй яҙмыш көтөүен уйламағандыр, моғайын. Мәктәп эскәмйәһенән үк ун һигеҙ-егерме йәшлек ҡыҙҙар фронтҡа китә. Улар армияға әҙер түгелдәр ине, әммә батырлыҡ ҡылыу һәм уларға һуғыштың ҡот осҡос күренештәрен күреү бөтөнләй көтөлмәгән хәл була. Ябай кешегә һәр ваҡытта ла һуғышҡа өйрәнеү ауыр була, ә ҡатын-ҡыҙға айырыуса. Туҡланыу ҙа етер-етмәҫ кенә. Хәрби припастар бик аҙ. Армия дисциплинаһы, ҙур үлсәмле һалдат формаһы, ир-ат ҡоралы, физик ауырлыҡтар - быларҙың барыһы ла улар өсөн еңел булмаған һынауҙар ине. Әммә улар былар тураһында бер нимә лә белмәйенсә, фронтҡа теләп бара. Һуңынан Ватаны өсөн яу яланында башын һалған яугирҙәр үлеме, ҡот осҡос күренештәр, аҙым һайын көтөп торған хәүеф-хәтәр...

Илебеҙ ҡатын-ҡыҙҙары өсөн һуғыш ҙур һынау була, улар туғандарын һәм яҡындарын юғалтыу хәсрәте, һуғыш осоро ғазабын кисереп кенә ҡалмай, хатта фронт тормошоноң барлыҡ михнәттәре аша ла үтә. Улар фашистарға ҡаршы алышта баһалап бөткөһөҙ өлөш индерә. Һуғыш ваҡытында 87 ҡатын-ҡыҙ Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була.

Улар Стәрлебаш районынан Мәрйәм Ғиззәтуллина, Баныу Фәйзуллина, Суфия Ибраһимова, Зөбәржәт Байымова, Антонина Руднева, Сәриә Елистратова, Миңһылыу Ибраһимова һәм Анна Имомоткина тураһында яҙа, улар Бөйөк Ватан һуғышында һәләк була йәки хәбәрһеҙ юғала. Мин беҙҙең ҡыйыу хәрби ҡатын-ҡыҙҙар тураһында Оборона министрлығының барыһы өсөн дә асыҡ Үҙәк архивы сайтынан бына нимә асыҡлай алдым.

Мәрйәм Ғөбәй ҡыҙы Ғиззәтуллина һәм Баныу Фәхриева-Фәйзуллина, икеһе лә 1923 йылғы, Стәрлебаш районы хәрби комиссариаты тарафынан яҡынса 1942 йылдың август айында фронтҡа алына. Уларҙың хәрби званиеһы - рядовой, вазифаһы - һауа күҙәтеүе, хәбәр итеү һәм элемтә ғәскәрҙәрендә күҙәтеүселәр (ВНОС). Икеһе лә бомбаға тотҡан ваҡытта авиабомба ярсығынан һәләк була һәм Сталинград өлкәһенең Озерки утарында ерләнә.

Антонина Васильевна Руднева Башҡорт АССРының Миәкә районында 1922 йылда Ивановка ауылында тыуа. Стәрлебаш хәрби комиссариаты тарафынан һуғышҡа алына. ВНОС ғәскәрҙәрендә күҙәтеүсе булып хеҙмәт итә. 1942 йылда Сталинград өлкәһенең Дон боролошо тирәһендә хәбәрһеҙ юғала.

Суфия Ибраһимова. 1920 йылғы. Шулай уҡ Стәрлебаш хәрби комиссариаты тарафынан 1942 йылда фронтҡа алына. Хәрби званиеһы - кесе сержант, вазифаһы - 155-се танк бригадаһы радисы. 1944 йылдың 9 февралендә һәләк була һәм Киев өлкәһенең Октябрь ауылында ерләнә.

Мария Дмитриевна Елистратова 1920 йылда, Стәрлебаш ауылында тыуа. 1941 йылдың 12 авгусында Чкалов ҡала хәрби комиссариаты тарафынан хәрби хеҙмәткә алына. 1943 йылдың декабрендә хәбәрһеҙ юғала.

Миңһылыу Сәфәрғәли ҡыҙы Ибраһимова тыумышы менән Айтуған ауылынан. Стәрлебаш хәрби комиссариаты тарафынан 1942 йылдың 23 майында фронтҡа алына. Хәрби званиеһы - рядовой, вазифаһы - элемтәсе. Ҡаты яраланғандан һуң 1944 йылдың 16 февралендә һәләк була.

Зөбәржәт Ғәзит (йәки Ғәзиз) ҡыҙы Байымова 1924 йылда Ҡаранай ауылында донъяға килә. Стәрлебаш хәрби комиссариаты тарафынан 1942 йылдың 7 майында фронтҡа алына, хәрби званиеһы - рядовой, вазифаһы - элемтәсе, ВЛКСМ ағзаһы. 1945 йылдың апрелендә хәбәрһеҙ юғала.

Бибинур Ғабҡадир ҡыҙы Искәндәрова 1923 йылда Стәрлебаш ауылында тыуа. Стәрлебаш хәрби комиссариаты тарафынан 1942 йылдың 13 февралендә фронтҡа алына. Хәрби званиеһы - рядовой, вазифаһы - телефонсы, ВЛКСМ ағзаһы. 1945 йылдың июль айында хәбәрһеҙ юғала.

Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Анна Имомоткина тураһында мәғлүмәт таба алманым.

Юҡ, ҡатын-ҡыҙ эше түгел һуғыш! Әммә 1941 йылда илебеҙ һәм бөтә донъяға янаған хәүеф, совет ҡатын-ҡыҙҙарының мөмкинлектәрен башҡаса баһалап ҡарарға, ирҙәр менән бер рәттән һуғышырға, фронтҡа киткән ирҙәрен, улдарын, ир туғандарын алмаштырырға мәжбүр итә. Еңеүҙе тылда ла яҡынайталар. Ватанын икһеҙ-сикһеҙ яратҡан һәм уның өсөн ғүмерен аямаған ҡатын-ҡыҙҙар бик күп була. Улар ҡурҡыу белмәгән батырлыҡ үрнәге. Һуғыш ауырлыҡтарын еңеп сығыу һәр кемдең дә ҡулынан килмәй, ә ҡатын-ҡыҙҙар, ирҙәр менән бергә барыһын да еңеп сыға ала. Бәлки, фашистар әйтмешләй уларҙа «рус көсө» булғандыр.

«Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында совет ҡатын-ҡыҙҙары» темаһына мөрәжәғәт итеп, беҙ уның ғәйәт киң һәм күп яҡлы булыуын аңлайбыҙ. Шуға күрә беҙҙең рәхмәтле хәтеребеҙҙә «патриот, көслө рухлы, тырыш, ҡаһарман, һалдат әсәһе булған совет ҡатын-ҡыҙы һыны» һәр саҡ һаҡланһын.

800гә яҡын ҡатын-ҡыҙ фашист менән алыша. Улар төрлө ғәскәрҙәрҙә - күптәре госпиталдәрҙә (кесе медицина персоналының 61 проценты ҡатын-ҡыҙ була), элемтә һәм юл ғәскәрҙәре подразделениеларында (составтың яртыһы тиерлек) хеҙмәт итә. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың авиация полкы («Ночные ведьмы») дан яулай. Ҡатын-ҡыҙҙар снайпер, разведчик, зенитсы ла була.

Рауил ДӘМИНОВ. Стәрлебаш ауылы.