Уның йондоҙо бөгөн дә яҡты балҡый

Был ваҡиға гәзит уҡыусылар өсөн генә түгел, бәлки, редакция хеҙмәткәрҙәре өсөн бик әһәмиәтле һәм иҫтәлеклелер. Таһир Сәлимов ҡына (ул «Советская Башкирия» гәзитендә, Башҡортостан радиоһында, ике район гәзитендә эшләне) бер ниндәй ҙә хис-тойғо күрһәтмәй. Тыныс ҡына:
- Бында бер ниндәй ҙә аптырарлыҡ нимә юҡ. Нисек булдырабыҙ, шулай эшләйбеҙ, - тип билдәләне.
Ә ғәжәпләнерлек урын бар ине.
Хәл былай булды. 1978 йылдың апрелендә киң мәғлүмәт саралары эшмәкәрлеге мәсьәләләренә арналған кәңәшмә үтте. Беҙҙең мөхәррир бара алманы һәм уның урынбаҫары Рафиҡ Ниғмәтуллин ебәрелде. Кәңәшмәлә республикала иң яҡшы биш гәзитте билдәләнеләр, улар араһында Стәрлебаш районы гәзите лә булды, ти ул кәңәшмәнән ҡайтҡас. Гәзитебеҙ Стәрлетамаҡ, Белорет, Туймазы райондары гәзиттәре рәтендә. Әммә уларҙың редакциялары ҡалаларҙа урынлашҡан, билдәле, уларҙың төп мәсьәләләрҙе яҡтыртырға мөмкинлектәре лә күберәк. Ошондай алдынғы республика баҫмалары төркөмөндә булыу стәрлебаштар өсөн ҙур мәртәбә булды.
- Ҡул сапмай тороғоҙ әле, - тип шаярта планеркала Фәйзи Муллағәли улы. - Тынысланырға иртәрәк.
Һуңынан да беҙҙең «Ленин юлы» гәзите тағы өс тапҡыр иң яҡшы бишәү иҫәбендә була.
Ә Фәйзи Ғүмәровҡа «Башҡорт АССР-ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре» исеме бирелә.

Ул быуын кешеләренә күп һынауҙар төшә. Ф.Ғүмәровҡа ла бик күп ауырлыҡтар кисерергә тура килә. Үҙенең тыуған Хәлекәй ауылынан хеҙмәткә ул 1943 йылдың ноябрендә 17 йәшендә алына. Уҡыу подразделениеһынан һуң Алыҫ Көнсығышҡа эләгә. 1945 йылдың август айында Япония менән һуғышта ҡатнаша.
1947 йылдың июлендә ҡушма подразделение составында Силәбе өлкәһенә ебәрелә. Улар эксперименталь атом полигонында йәшерен объекттарҙы һаҡлай.
Демобилизация тураһында 1951 йылда ғына иғлан итәләр.
Туғандары менән шатлыҡлы осрашыуҙар.
Ағаһы Тимерғәли (уны бөтәһе лә Ғәли Ғәлиевич тип йөрөтә) Стәрлебашта йәшәй, журналист булып эшләй. Ул Фәйзиҙең үҙенең юлынан китеүен теләгәндер, күрәһең. Шуға күрә:
-Район гәзите редакцияһында бер эш урыны бар. Шунда бар әле. Һин барыһын да булдырырһың, - тип кәңәш бирә.
Ул шулай итә лә. Һәм уның, ысынлап та, бөтәһе лә килеп сыға.
Бында тағы ла бер ваҡиға тураһында һөйләп үтергә кәрәктер. Һуғышҡа тиклем Фәйзи Хәлекәй мәктәбен тамамлағандан һуң, Стәрлебашта уҡыуын дауам итә. Республикала киң билдәле шағир Хөсәйен Ҡунаҡбаев бында уҡытыусы булып эшләй. Ул йәш үҫмерҙә әҙәбиәткә һөйөү уята. Һуғыш башланыу сәбәпле, мәктәпте ҡалдырырға тура килә. Колхозда эшләй. Ә Хөсәйен Әхмәтйән улы (ул Баймаҡ районының Таһир ауылынан) һуғышта һәләк була.
Редакцияға әйләнеп ҡайтайыҡ. Бер йылдан йәш, дәртле егетте район комсомол комитетына күсерәләр, һуңынан район партия комитетына пропагандист итеп алалар. Киске урта мәктәпте тамамлай. Әммә әҙәбиәткә ҡыҙыҡһыныуы уны ҡалдырмай.
1953 йылда бер ҡыҙыҡлы ваҡиға була, был уның киләсәгенә ҙур йоғонто яһай. Ғәли Ғәлиевич, ҡустыһына ла әйтмәйенсә, уның «Гармун» шиғырын «Әҙәби Башҡортостан» журналына ебәрә. Һәм бына шатлыҡлы яңылыҡ. Уны баҫып сығаралар. Артабан был ваҡиғаның көтмәгән дауамы була. Был шиғыр билдәле композитор Рәүеф Мортазинға бик оҡшай һәм ул ошо һүҙҙәргә көй яҙа. Йырҙы Башҡортостан радиоһында билдәле йырсы Мәғәфүр Хисмәтуллин башҡара. Фәйзиҙең шатлығының сиге булмай.
Һуңынан талантлы йәш егетте «Һәнәк» республика сатира журналына эшкә алалар. Бынан «Кызыл таң» гәзитенә республиканың көньяҡ-көнбайыш зонаһы буйынса үҙ хәбәрсеһе булып күсә. Стәрлетамаҡ педагогия институтының ситтән тороп уҡыу бүлегенә уҡырға инә, әммә уны тамамлай алмай. Уны Ленинград Юғары партия мәктәбенең журналистика бүлегенә уҡырға ебәрәләр - был ваҡиға, әлбиттә, бик мөһим була. Илдә үҙгәртеп ҡороу осоро башлана. Райондарҙы берләштерәләр, исемдәрен үҙгәртәләр. Юғары уҡыу йортон тамамлаған Ф.Ғүмәров 1962 йылда составына ете район ингән Туймазы зонаһы гәзитенең мөхәррир урынбаҫары була. Һуңынан, Хрущев властан киткәндән һуң, барыһы ла үҙ урынына ҡайта. Райондар эллекесә тергеҙелә. 1965 йылдың февралендә КПСС Өлкә Комитеты Ғүмәровҡа Стәрлебаш район гәзитен булдырырға (дөрөҫөрәге, тергеҙергә) ҡуша. Башта, әлбиттә, уға ҙур ҡыйынлыҡтар менән осрашырға тура килә. Сөнки бөтәһен дә яңынан башларға тура килә. Шуға ҡарамаҫтан, гәзит матур ғына эшләй башлай.
Район гәзитенең абруйы арта, әммә хеҙмәткәрҙәр уны тағы ла юғарыраҡ кимәлгә еткерергә тырыша.
Ә мөхәррирҙең хәстәрлектәре ниндәй? Үҙ эшенең мауыҡҡан гәзит хеҙмәткәрҙәренең ҡараштары һәм позициялары ныҡлы һәм берҙәм барһын, аныҡ, етди позициялар булһын өсөн көс һала ул.
Бына шулай үҙ традициялары барлыҡҡа килә. Бында нимәне билдәләп үтергә мөмкин. Гәзит уҡыусылар хеҙмәт кешеләре, хеҙмәт коллективтары тураһында очерктарҙы, ҙур аналитик материалдарҙы яратып уҡый. Ә күпме күңел йылыһы, принципиаллек һалына был эшкә! Һәм иң мөһиме - журналистарҙың мәҡәләләрҙе оҫта яҙыуы. Уҡыусылар өсөн бик ҡыҙыҡлы, күңелгә үтеп инерлек мәҡәләләр яҙыла, уларҙың һәр ҡайһыһы үҙенсәлекле була, бер-береһенә оҡшашлыҡ, бер ҡатлылыҡ булмай, бормалы-бормалы итеп, протокол стилендә яҙылмай. Редакция төрлө мәсьәләләр буйынса киҫкен һәм көнүҙәк мәҡәләләрҙе баҫтырыуҙы мәртәбәгә һанай. Әммә, күп ваҡыт был тәнҡит өсөн редакция хеҙмәткәрҙәренә әшәке һүҙҙәр ишетергә тура килә, сөнки мөхәррир кабинетына тәнҡиткә дусар ителгән етәкселәр ярһып килеп, үҙҙәренең ризаһыҙлығын белдерә ине. Әммә Фәйзи Муллағәли улы һүҙендә ныҡ тора белде.
Бик күп ҡыҙыҡлы ваҡиғалар хәтерҙә ҡалған. Бына шуларҙың береһе. Бер ваҡыт редакцияға бер учреждение эшендәге етешһеҙлек буйынса өс ялыу булды. Планеркала мөхәррир был һорауҙы күтәреп сыҡты:
- Нимә эшләйбеҙ? - тип һораны ул.
- Бында фельетон яҙырға кәрәк, - ти Таһир Сәлимов. - Иң яҡшыһы шул булыр.
- Әлбиттә, - тип хуплай Зиннәт Ғәлимов.
Мөхәррир ҙә ризалашты. Әммә:
- Яңы рубрика уйлап сығарырға кәрәк, - тип өҫтәне.
Гәзиттә шул аҙнала уҡ «Мәрхәмәтһеҙ Ҡарәхмәт» рубрикаһы аҫтында «Түңәрәк буйлап йөрөү» фельетоны донъя күрҙе һәм ул ҙур уңышҡа иреште.
Һуңынан ошондай башҡа мәҡәләләр ҙә донъя күрҙе. Һәм халыҡ гәзитте ҡулдан-ҡулға йөрөтөп уҡыны.
Ваҡыт үтеү менән рубрика «Тоҙлап - борослап», ә һуңынан «Элеп алдым, һелкеп һалдым» тип үҙгәртелә.
Фельетондар яҙған өсөн мәхәррир гонорарҙы арттырып түләй. Бындай гонорарҙы ошо мәҡәлә авторы ла алыуға иреште.
Шул фельетондар осоро беҙҙең гәзитебеҙҙең тарихына, «Шәмбе бите» сығарылышын ойошторған кеүек, алтын хәрефтәр менән яҙылғандыр, тип уйлайым.
- Был - уҡыусының күңеле өсөн, - тине шул саҡта Фәйзи Муллағәли улы.
Ул редакцияға 22 йыл етәкселек итә һәм 1987 йылдың ноябрендә хаҡлы ялға сыға. Үҙенән һуң яҡты эҙ ҡалдыра.
Ә бит ул шулай уҡ әҙәбиәт менән дә шөғөлләнеп өлгөрә.
Әҙәбиәт мәсьәләләрен яҡшы белгән юғары белгестәр менән ошо темаға әңгәмәләшкәнем булды.
- Стәрлебаш районынан Рауил Шаммас, Фәйзи Ғүмәров, Зиннәт Ғәлимов кеүектәр әһәмиәтле әҙәби талантҡа эйә, тип уйлайбыҙ, - тип уртаҡлашты улар фекерҙәре менән. - Киләсәктә был исемлек тағы ла тулыланыр, бәлки.
Был йәһәттән әңгәмәселәрем хаҡлы булып сыҡты. Был исемлеккә Әҙхәт Синуғыл, Флүр Ғәлимов, Константин Вуколов, Мариус Мәҡсүтов, Рәлиф Кинйәбаев, Мәжит Кәримовтар өҫтәлде. Быға уларҙың әҙәби оҫталыҡ, тәрән фекер йөрөтөүе, юғары баһа, республиканың билдәле эшмәкәрҙәре уларҙың ижадына юғары баһа биреүе, шулай уҡ йәмәғәтселек фекере нигеҙ бирә.
Ғүмәровҡа әйләнеп ҡайтайыҡ. Уның башҡорт телендә «Ал елкәндәр» исемле беренсе китабы 1965 йылда донъя күрҙе. Һуңынан «Улым, һиңә әйтәм», «Ҡалҡыуыс», «Бер һөйөнөп, бер көйөнөп», «Йөҙ ҙә бер хикмәт», «Уйнап ҡына, уйлап ҡына», «Алтын шөрөп» һәм башҡа – барлығы 13 китабы сыҡты. Уларҙың барыһын да меңләгән тираждар менән Башҡортостан китап нәшриәте баҫтырып сығарҙы.
Уның китаптарының күпселеге сатира һәм юмор жанрында яҙылған. Шул уҡ ваҡытта ул нескә лирик булараҡ та киң танылыу алды.
Уның дуҫы Зиннәт Ғәлимов былай тигәйне:
- 1971 йылда Фәйзи СССР Яҙыусылар берләшмәһенә ағза итеп ҡабул ителде. Әҙәбиәтселәр менән әңгәмәләшеү ваҡытында партия Өлкә Комитеты секретары Таһир Ахунйәнов (билдәле яҙыусы) бындайыраҡ фекерен еткерҙе. Ысынлап та, әҙәби ижад – тотош алғанда бик ҡатмарлы эш. Әммә сатира һәм юмор жанры айырым оҫталыҡ, шулай уҡ тәүәккәллек талап итә.
Редакцияла күп йылдар эшләгән элекке хеҙмәткәр Р.Әхмәрова (әле ул Стәрлетамаҡта йәшәй) үҙенең фекерҙәре менән уртаҡлашты.
- Беҙҙең хәтерҙә Фәйзи Муллағәли улы бик итәғәтле, ғәжәйеп тыйнаҡ, аралашыуҙа ябай кеше булараҡ ҡалды, - ти Роза Солтан ҡыҙы. – Үҙенең сираттағы китабы сығыуы тураһында хатта коллективҡа ла әйтмәй ине. Шуға күрә алдыбыҙҙа ниндәй күренекле шәхес булыуы тураһында уйламай ҙа инек.
Ә Ф.Ғүмәровтың ижады тураһында республика гәзит һәм журналдарында күренекле шағир һәм яҙыусылар: Мостай Кәрим, Хәким Ғиләжев, Марсель Сәлимов, Ғилемдар Рамазанов, Рауил Бикбаев һәм башҡалар яҙыуын өҫтәргә кәрәк. Улар уның әҫәрҙәренә юғары баһа биреп, Ф.Ғүмәровтың элекке традицияларҙы оҫта дауам итеүсе, шулай уҡ ҡыйыу ижадсы-новатор булыуын, үҙенең ижады менән башҡорт әҙәбиәтендә хаҡлы рәүештә айырым урын алыуын билдәләй. Ә «Башҡорт ере яҙыусылары» белешмәһендә былай тиелгән: «Ф.Ғүмәров башҡорт әҙәбиәте тарихында дүрт юллыҡтар – робағи жанрында эшләгән беренсе автор булып тора».
Беҙҙең етәксе яҡшы ғаилә башлығы ла ине. Ҡатыны Маһи Ғөбәй ҡыҙы менән 48 йыл татыу ғүмер кисерҙеләр, ике бала тәрбиәләп үҫтерҙеләр. Ҡыҙҙары Зөлфиә күп йылдар мәктәптә уҡытыусы булып эшләне. Улдары Йәлил авиация институтын тамамланы. Ҡазанда йәшәй, программист булып эшләй.
Фәйзи Муллағәли улы 2002 йылдың июлендә вафат булды. Уға 76 йәш ине.
Фәйзи Муллағәли улының хеҙмәттәре тейешенсә баһаланды. Уның хөрмәтенә редакция бинаһына мемориаль таҡта урынлаштырылды. Стәрлебаш ауылының яңы урамдарының береһенә уның исеме бирелде. Әлеге зирәк аҡыллы кеше, талантлы журналист һәм әҙәбиәтсе тураһында яҡты иҫтәлек хәтирәләрҙә йәшәй.
Күптән түгел бер стәрлебашлы миңә былай тине:
- Фәйзи Ғүмәров йондоҙо бөгөн дә яҡты балҡый.
Бынан да яҡшыраҡ әйтеп булмайҙыр.

Мансур ҒИЗЗӘТУЛЛИН, Стәрлебаш район гәзитенең элекке хеҙмәткәре.
Фото ғаилә альбомынан.